تجربه خرید های مجازی احتمالا فروش فیزیکی نمایشگاه کتاب را کاهش دهد - وبلاگ هلو

به گزارش وبلاگ هلو، خبرنگاران ، صنعت نشر در سال گذشته همچون بسیاری از صنایع، فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرد، مسائل و چالش هایی که این حوزه فرهنگی را با سختی های زیادی روبه رو کرد؛ از افزایش قیمت کاغذ و سایر مواد اولیه تا اوج گیری بیماری کرونا با ورود موج های تازه و تعطیلی کسب و کار کتابفروشان.

در این میان اما فعالان نشر دانشگاهی به دلیل حجم گسترده کپی و افست کتاب ناشران و بالا رفتن قیمت مواد اولیه مورد احتیاج بعضی از کتاب های دانشگاهی در دوران کرونا و طی دو سال اخیر با دغدغه هایی روبه رو بودند؛ اما شرایط کنونی چیست و منظره این حوزه تخصصی در دوران پساکرونا چگونه خواهد بود؟

مرتضی زینعلی، مدیر نشر جامعه نگر درباره شرایط نشر در بُعد کلان و نشر دانشگاهی معتقد است فضای مجازی فرصتی برای معرفی بیشتر کتاب در جامعه بود. وی می گوید: ناشران و کتابفروشان به خصوص در حوزه دانشگاهی و سایر حوزه ها خود را با شرایط تازه وفق دهند تا در دوره پسا کرونا توان ادامه حیات داشته باشند.

شرایط صنعت نشر را در سال گذشته با توجه به استمرار شیوع ویروس کرونا چگونه ارزیابی می کنید؟

در ادامه فرایند گذشته و استمرار بیماری کرونا شرایط کتابخوانی و رشد فضای نشر دچار نوسانات مختلفی بود، اما به طور کلی به نظر می رسد، جامعه به طور کلی در این دوران کتابخوان تر شده است. چراکه مردم به دلیل قرنطینه در خانه بودند و بخشی از وقت اضافی خود را به مطالعه و کتابخوانی اختصاص دادند. دلیل دیگری که جامعه را به سمت کتابخوانی سوق داد، توسعه شبکه های مجازی بود؛ زیرا در این فضا کتاب های خوب از سوی این شبکه ها به مردم معرفی شدند، تاثیر کتاب در زندگی به جامعه شناسانده و تاثیر کتابخوانی افراد بر جامعه شرح داده شد. در این میان معتقدم اگر مسائل مالی بدتر نمی شد و طبقه میانه جامعه ضعیف نمی شد، این اندازه و فرایند کتابخوانی سیر صعودی تری داشت؛ چراکه در صنعت نشر شاهد یکسری عوامل بازدارنده مثل مسائل مالی و تورم بودیم که بار بخش زیادی از آن بر دوش طبقه میانه بود، طبقه ای که طبق جامعه آماری کتابخوان تر هستند. در مجموع و با همه این مسائل باید بگویم جو عمومی، فضای مجازی و رسانه های مجازی فضای موثری برای توسعه کتابخوانی ایجاد کردند که برآیند مثبتی داشت.

ارزیابی شما از شرایط قیمت کتاب و فراوری آن بر صنعت نشر چیست؟

تورم های موجود موجب بالا رفتن قیمت کتاب ها شد؛ از سوی دیگر در بخش عرضه کتاب نیز خیلی از ناشران برای فراوری کتاب با مسائلی روبه رو شدند که تورم مالی بر قیمت مواد اولیه تحمیل کرد. بخش زیادی از مواد اولیه مورد احتیاج حوزه نشر، خارجی است. حتی به سراغ مواد داخلی هم که رفتیم با افزایش قیمت روبه رو شدیم. همین مساله موجب شد که فراوری کتاب خیلی از ناشران با مشکل جدی روبه رو گردد و اختلالاتی را نیز در عرضه کتاب های خوب در جامعه ایجاد کرد.

در حوزه نشر دانشگاهی شرایط چگونه بود؟

در این حوزه نیز کارکرد تا حدودی مثبت بود، هرچند مسائل ناشران دانشگاهی در حوزه فراوری کتاب به مراتب بدتر از کتاب های عمومی بود. زیرا کیفیت کتاب های دانشگاهی به مراتب از سایر کتاب ها بالاتر است؛ به ویژه در حوزه های علوم پزشکی و طراحی که رنگی فراوری می شوند و احتیاج به مواد اولیه باکیفیت تری دارند. مواد اولیه ای که برای فراوری کتاب های رنگی استفاده می گردد قیمت بالاتری دارند و شیوه چاپی آن ها نیز گران تر تمام می گردد. اغلب کتاب های عمومی تک رنگ هستند و چاپ دیجیتال تک رنگ از چاپ دیجیتال چند رنگ در کشور ما جلوتر است.

تعطیلی کلاس های حضوری دانشگاهی تاثیری بر فعالیت ناشران این حوزه داشت؟

از آنجایی که از سال 1398 ارتباط دانشجویان با دانشگاه ها قطع شده بود، بسیاری از مخاطبان کتاب های دانشگاهی مقاومت کردند و کتاب خریداری نکردند؛ بعلاوه دانشگاه ها عملا تعطیل بودند و دانشجویان نمی توانستند جزوه ها و مطالب درسی را کپی نمایند و چون دانشگاه ها آمادگی لازم برای عرضه محتوای الکترونیکی و دیجیتالی را نداشتند، دانشجویان در آستانه امتحانات سرانجام ترم مجبور به خریداری کتاب دانشگاهی شدند، به همین خاطر بعد از مدتی فرایند فروش کتاب های دانشگاهی مثبت شد.

فکر کنم یکی از چالش های جدی نشر دانشگاهی کپی و افست کتاب های ناشران به شکل گسترده است، این موضوع اکنون در چه شرایطی واقع شده است؟

در حوزه دانشگاهی البته معضلاتی هم داشتیم که یکی از آن ها ناآشنایی جامعه دانشگاهی با ضوابط و قوانین حقوق نشر است. دانشگاه ها اغلب برای تامین محتوا و منبع دانشگاهی کاری نکرده بودند و به مرور افست یا پی دی اف کتاب ناشران را در سایت دانشگاه در اختیار دانشجویان قرار می دادند که این موضوع آفتی جدی برای نشر دانشگاهی به شمار می آمد و برای نشر ما ـ جامعه نگر ـ نیز بارها این اتفاق رخ داد. در این زمینه بارها تذکر دادیم که زیرساخت ها و آمادگی های لازم از نظر حقوقی برای دیجیتالی و الکترونیکی شدن صنعت نشر وجود ندارد، ضعف های بسیار زیادی وجود دارد و جریان اطلاع رسانی قوی نیست که نتیجه آن تضعیف نشر دانشگاهی شده است.

این فرایند امروز هم ادامه دارد؟

در گذشته ای نه چندان دور به دلیل ناآگاهی، کپی کتاب های دانشگاهی در اختیار دانشجویان قرار می گرفت و امروز همان اتفاق در حوزه فایل الکترونیک و دیجیتال کتاب ها رخ می دهد. در رسانه های اجتماعی نیز به دلیل ضعف سواد رسانه ای و آموزش برای کاربران و مدیران این شبکه ها وجود دارد، به طوری که کپی و اسکن کتاب های ناشران در کانال های مختلف قرار داده می گردد تا دنبال نماینده های خود را ارتقا دهند. بسیاری از مدیران کانال ها نسبت به عواقب این موضوع ناآگاه بودند و فکر می کردند کتاب به هر شکلی در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

فکر می کنم قشر دانشگاهی هنوز ارتباط خوبی با آثار دیجیتالی و الکترونیکی ندارند، درست است؟

بله. بخش زیادی از دانشجویان با تجه به این که باید کتاب های دانشگاهی حجیمی بخوانند، هنوز با متن الکترونیکی این آثار ارتباط برقرار نکردند و با خواندن این متون راحت نیستند که البته این موضوع به نفع صنعت نشر است. اما در آینده نزدیک نسلی که امروز با دستگاه های الکترونیکی انس گرفته است، به مرور با شیوه کتابخوانی دیجیتالی و الکترونیک ارتباط می گیرد که البته می تواند به ضرر فعالان نشر باشد.

پیش بینی شما از شرایط نشر در دوران پسا کرونا چیست؟

ناشران و سیاستگذاران فرهنگی کشور باید از آمادگی لازم برای دوران پسا کرونا برخوردار باشند. نباید انتظار داشته باشند که شرایط فروش نشر به دوران قبل کرونا برگردد. این موضوع در حوزه ای مثل نمایشگاه کتاب تهران ممکن است نمود بیشتری داشته باشد. نباید انتظار داشته باشیم مردم در این نمایشگاه مثل سابق کتاب خریداری می نمایند زیرا با توسعه تجارت الکترونیک به خصوص در حوزه کتاب مردم دیگر برای خرید کتاب به نمایشگاه هجوم نمی آورند و بهتر است، فروش مجازی در کنار نمایشگاه حضوری به صورت جدی دنبال گردد. پساکرونا یک شرایط و الزامات خاص خود را دارد و هر ناشری که در حوزه فراوری و فروش کتاب دانشگاهی توانسته خود را با شرایط و الزامات کنونی وفق دهد، می توانند به فرایند کار خود ادامه دهند و ناشرانی هم که نتوانستند با شرایط تازه خود را وفق دهند به مرور از بین می فرایند. البته در این زمینه ناشران نیز باید در دوران پسا کرونا ارتباط خود با مخاطبانشان را در شبکه های اجتماعی مختلف حفظ و تقویت نمایند و در کنار رونق فروش حضوری از مزایای شبکه های مجازی برای توسعه و توسعه دایره مخاطبان خود بهره ببرند.